Przedmiotem niniejszego artykułu będą zasady dochodzenia odszkodowania bezpośrednio od członków zarządu niemieckiej spółki GmbH z tytułu nieotrzymania przez wierzyciela zapłaty za wykonaną umowę w przypadku niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie.

1) Wprowadzenie

Każda firma, która zawarła umowę z innym podmiotem umowę i wykonała swoją część zobowiązania ma poczucie dużego rozczarowania, jeżeli w niedługim czasie, jeszcze przed otrzymaniem zapłaty, okazuje się, że dłużnik złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Zwykle nie satysfakcjonuje wierzyciela możliwość zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym i zaspokojenia roszczenia na równi z pozostałymi wierzycielami. Wierzyciel, gdyby wiedział, że nie otrzyma zapłaty za dostarczony towar lub wykonaną usługę, nie zawarłby umowy z kontrahentem, który wkrótce po zawarciu umowy składa wniosek o ogłoszenie upadłości, albo zażądałbym dodatkowego zabezpieczenia.

W powyższej sytuacji nasuwają się pytania, czy dłużnik zawierając umowę z wierzycielem wiedział już o swojej trudnej sytuacji finansowej. Czy przypadkiem nie miało miejsce doprowadzenie wierzyciela do niekorzystnego rozporządzania mieniem, czyli popełnienia przestępstwa.

Z naszego doświadczenia wynika, że sytuacje są skomplikowane. Czasami wystarczy brak płatności ze strony jednego kontrahenta, aby dłużnik nie był w stanie zrealizować swoich zobowiązań wobec wierzycieli. Często latami niektóre spółki GmbH kontynuują działalność, pomimo, iż w świetle prawa upadłościowego już dawno powinny złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości.

Każda sprawa wymaga indywidualnego podejścia. W niektórych przypadkach konieczne będzie podjęcie zdecydowanych działań na drodze karnej, w innych przypadkach pozostanie wierzycielowi zgłoszenie wierzytelności w postepowaniu upadłościowym. Często upadłość spółki pociąga za sobą konieczność złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez członków zarządu. Zwłaszcza sytuacjach ewidentnych, w których prawo upadłościowe, ani istota spółki nie chroni członków zarządu. W takiej sytuacji ponoszenie kosztów skomplikowanych spraw odszkodowawczych może być niecelowe.

Z punktu widzenia możliwości dochodzenia odszkodowania bezpośrednio od członków zarządu, w przypadku upadłości spółki GmbH, należy rozróżnić dwie kategorie wierzycieli, a mianowicie tzw. dawnych wierzycieli – Altgläubiger, tj. wierzycieli, których wierzytelności powstały przed wystąpieniem przesłanek ogłoszenia upadłości oraz nowych wierzycieli – Neugläubiger, tj. wierzycieli, których wierzytelności powstały już po ziszczeniu się przesłanek ogłoszenia upadłości (niewypłacalności lub nadmiernego zadłużenia.

2) Charakter prawny odpowiedzialności członków zarządu

Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki w przypadku niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie ma charakter deliktowy. Innymi słowy jest to odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego. Dochodzenie odszkodowania przez wierzycieli od członków zarządu upadłej spółki jest możliwe na podstawie § 823 ust. 2 BGB w zw. z § 15a InsO (Bußghardt w: Braun/Bußghardt InsO § 15a Rn. 44).

W myśl § 823 ust. 1 BGB (niemieckiego kodeksu cywilnego) kto umyślnie lub przez niedbalstwo wyrządza drugiemu bezprawnie szkodę na życiu, ciele, zdrowiu, wolności, mieniu lub innym prawie, obowiązany jest do naprawienia wynikłej stąd szkody.

Z kolei stosowanie do treści § 823 ust. 2 BGB ten sam obowiązek dotyczy każdego, kto narusza prawo mające na celu ochronę innych osób. Jeżeli zgodnie z treścią ustawy naruszenie prawa jest możliwe nawet bez winy, obowiązek odszkodowawczy dotyczy tylko przypadku winy.

Przez prawo (normę ochronną) mające na celu ochronę innych osób rozumie się § 15a Insolvenzordnung – InsO, który wyznacza termin dla dłużnika, w jakim ma on złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości.

Zgodnie z treścią § 15a ust. 1 zd. 1 i 2 InsO (niemieckiego prawa upadłościowego) jeżeli osoba prawna jest niewypłacalna lub nadmiernie zadłużona, członkowie organu przedstawicielskiego lub likwidatorzy bez zbędnej zwłoki składają wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego. Wniosek składa się nie później niż trzy tygodnie po wystąpieniu niewypłacalności i sześć tygodni po wystąpieniu nadmiernego zadłużenia.

Ze wskazanych powyżej przepisów wynika, że członek zarządu, który wyrządził szkodę kontrahentowi może być pociągnięty do odpowiedzialności, jeżeli nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie wskazanym w § 15a ust. 1 InsO. Tym samym wierzyciel, który dochodzi odszkodowania bezpośrednio od członka zarządu powinien wykazać w postępowaniu sądowym, że wniosek o ogłoszenie opadłości nie został zgłoszony w terminie.

3) Zakres odszkodowania

Należy zwrócić uwagę, że istotnym ograniczeniem w dochodzeniu roszczenia odszkodowawczego na podstawie § 823 ust. 2 BGB w zw. z § 15a InsO może być zakres ewentualnego odszkodowania.

▪ dawni wierzyciele

Wierzyciel, którego wierzytelność powstała przed zaistnieniem przesłanek ogłoszenia upadłości nie może dochodzić pełnego zaspokojenia swojego roszczenia. Taki wierzyciel może dochodzić odszkodowania jedynie w wysokości kwoty – „Quotenschaden”, jaką otrzymałby hipotetycznie z podziału funduszy masy upadłości, gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości zostałby złożony przed dłużnika w prawidłowym terminie (U. Götker, Der Geschäftsführer in der Insolvenz der GmbH, RWS Verlag 1999, S. 206).

Należy wskazać na skomplikowane postępowanie dowodowe w zakresie ustalenia różnicy należności jaką otrzymałby wierzyciel z podziału masy upadłości, gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie, a co za tym idzie niewielkie praktyczne znaczenie tego rodzaju roszczeń (Keßler w: Daumke/Keßler/Perbey, Der GmbH-Geschäftsführer, 5. Aufl., nwb, S. 248).

▪ nowi wierzyciele

Inna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku nowych wierzycieli, których roszczenia powstały już po zaistnieniu przesłanek ogłoszenia upadłości. Zgodnie z tezą wyroku niemieckiego Sądu Najwyższego – Bundesgerichtshof, z dnia 06 czerwca 1994 r., Az.: II ZR 292/91 nowym wierzycielom, którzy nabyli wierzytelności przeciwko spółce GmbH pod dacie, do której wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zostać złożony, przysługuje roszczenie odszkodowawcze wobec członka zarządu, który działał w sposób zawiniony niezgodny z obowiązkiem (chodzi o obowiązek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie), o wyrównanie całej szkody, która powstała wierzycielowi przez to, że zawarł umowę z niewypłacalną i nadmiernie zadłużoną spółką.

Nowy wierzyciel może zatem dochodzi zaspokojenia całej szkody, jaką poniósł w związku z zawarciem umowy z dłużnikiem, który był niewypłacalny lub nadmiernie zadłużony przed zawarciem umowy.

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. Niniejszy artykuł nie ma charakteru wyczerpującego, w szczególności nie porusza zagadnienia odpowiedzialności członków zarządu wobec spółki, które to uprawnienia w postępowaniu upadłościowym realizuje syndyk.

© Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone. Żadna część powyższego artykułu nie może być bez pisemnej zgody autora wykorzystywana w odpłatnych publikacjach (pismach procesowych, opiniach prawnych itp.). Autor wyraża zgodę na udostępnianie artykułu oraz jego cytowanie wyłącznie w celach niekomercyjnych ze wskazaniem jego autorstwa.

Berlin, Szczecin, Poznań, dnia 08.03.2021 r.

Paweł Majewski, LL.M.

Radca Prawny