Do Kancelarii trafia wiele spraw dotyczących problematyki rozwiązywania umów z kontrahentami z Niemiec. Bardzo często są to skomplikowane sprawy. Zwykle w umowach terminowych przewiduje się automatyczne przedłużenie umowy na kolejny okres lub na wypadek przedterminowego rozwiązania umowy zastrzega się konieczność zapłaty wysokiej kary umownej.
W ostatnim czasie Kancelaria odniosła dwa warte odnotowania sukcesy. W pierwszym przypadku doprowadziliśmy do zawarcia ugody na mocy której polubownie rozwiązano umowę o współpracy handlowej. Nasz klient działający w branży elektronicznej uniknął obowiązku zapłaty kary umownej w wysokości 700.000 złotych za zerwanie umowy. Zawarcie ugody było poprzedzone trudnymi negocjacjami. Obie strony były reprezentowane przez doświadczonych pełnomocników. Ostatecznie o zawarciu ugody zdecydowała argumentacja przedstawiona przez naszą Kancelarię.
Drugą sprawę udało nam się pozytywnie zakończyć w tym tygodniu. Jeden z naszych klientów działający w branży odzieżowej zawarł terminową umowę o współpracy handlowej z firmą niemiecką. Stan faktyczny sprawy był skomplikowany. Sprawa wymagała szczegółowej analizy etapu poprzedzającego zawarcie umowy oraz jej poszczególnych warunków, a także samego przebiegu współpracy. Na potrzeby niniejszego artykułu ograniczymy się jedynie do przedstawienia problemów, które zadecydowały o wyborze ostatecznej rekomendacji dla klienta.
Pod uwagę braliśmy następujące możliwości: odstąpienie od umowy – Rücktritt, wypowiedzenie umowy z ważnej przyczyny – Kündigung aus wichtigem Grund, wypowiedzenie umowy z zachowaniem okresu wypowiedzenia – Kündigung. Istotnym problemem było również dokonanie prawidłowej kwalifikacji prawnej umowy na gruncie prawa niemieckiego.
Po przeprowadzeniu analizy sprawy zdecydowaliśmy, że przeciwnik nie wypełnił swojego podstawowego obowiązku umownego i skorzystaliśmy z wypowiedzenia z ważnej przyczyn. Przeciwnik uznał przedstawioną przez nas argumentację za zasadną i anulował w całości zadłużenie naszego klienta.
Wypowiedzenie umowy z zachowaniem okresu wypowiedzenia
Jest to podstawowy sposób rozwiązywania umów nieterminowych. W przypadku umów terminowych, takich jak umowa najmu, umowa świadczenia usług strony zastrzegają zwykle, że taka umowa przedłuża się automatycznie na kolejny okres, jeżeli nie zostanie wypowiedziana w określonym czasie przed upływem okresu na który została zawarta. W takim przypadku należy zachować szczególną ostrożność i m.in. upewnić się, kiedy należy złożyć wypowiedzenie oraz w jakiej formie, ewentualnie na jaki adres wysłać wypowiedzenie. Szczegółowe procedury wypowiadania takich umów mogą wynikać z umowy.
Jeżeli wypowiadający zachowa procedury i termin jest to najbezpieczniejszy sposób zakończenia umowy. Jednakże takie wypowiedzenie może nie rozwiązywać kwestii płatności, w szczególności, jeżeli nasz kontrahent nie wywiązał się ze wszystkich swoich zobowiązań.
Wypowiedzeniem umowy z ważnej przyczyny
Kolejnym sposobem rozwiązania umowy może być jej wypowiedzenie z ważnej przyczyny. W tym przypadku sprawa jest już skomplikowana. Dodatkowo może pojawić się poważny problem, jeżeli możliwość takiego wypowiedzenia jest wyłączona w umowie. Przy wypowiedzeniu umowy z ważnej przyczyny ważne jest prawidłowe dokonanie kwalifikacji prawnej umowy tzn. ustalenie z jaką umową mamy do czynienia w sensie prawnym, czy jest to umowa o świadczenie usług, czy może inna. Z przepisów szczególnych mogą wynikać szczególne przesłanki rozwiązania umowy.
W niemieckim kodeksie cywilnym – BGB kwestię wypowiedzenia umowy z ważnej przyczyny reguluje § 314 ust. 1 BGB. Zgodnie z tym przepisem stosunki zobowiązaniowe o charakterze trwałym każda ze stron może wypowiedzieć z ważnej przyczyny bez zachowania terminu wypowiedzenia. Ważna przyczyna zachodzi, jeżeli od strony wypowiadającej przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności danego przypadku oraz po rozważeniu obopólnych interesów nie można oczekiwać kontynuowania umowy na uzgodnionych warunkach lub do upływu okresu wypowiedzenia.
Zgodnie z § 314 ust. 2 BGB jeżeli ważna przyczyna dotyczy naruszenia obowiązku wynikającego z umowy, wypowiedzenie umowy jest możliwe dopiero po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego do spełnienia obowiązku lub po bezskutecznym upływie upomnienia.
W pewnych okolicznościach wyznaczenie terminu do spełnienia obowiązku lub wystosowanie upomnienia jest zbyteczne. Przypadki te reguluje § 323 ust. 2 Nr 1 i 2 BGB. I tak wyznaczenie terminu jest zbyteczne, jeżeli dłużnik odmówił na poważnie i ostatecznie spełnienia świadczenia (Nr 1), a także wówczas jeżeli dłużnik w określonym w umowie terminie lub w ramach określonego w umowie terminu nie spełnił świadczenia, pomimo iż terminowe spełnienie świadczenia zgodnie z informacją uzyskaną przez dłużnika od wierzyciela przed zawarciem umowy lub na podstawie innych towarzyszących zawarciu umowy okoliczności miało dla wierzyciela istotne znaczenie (Nr 2).
Reasumując należy zwrócić uwagę, że w przypadku wypowiadania umów z ważnej przyczyny istotne jest ustalenie, czy zachodzi ważna przyczyna, a także wezwanie przeciwnika do spełnienia świadczenia i zakreślenia mu odpowiedniego terminu lub wystosowanie upomnienia, ewentualnie ustalenie czy zachodzi okoliczność wyłączająca konieczność wyznaczenia terminu do spełnienia obowiązku lub wystosowania upomnienia. Jednakże nawet w przypadku spełnienia wszystkich przesłanek uzasadniających rozwiązanie umowy wypowiedzenie może zostać uznane za bezskuteczne, a to z uwagi, iż nastąpiło po upływie odpowiedniego terminu (§ 314 ust. 3 BGB) lub po upływie terminu dwóch tygodni (§ 626 BGB), jeżeli chodzi o umowę o świadczenie usług.
Odstąpienie do umowy
Stosownie do treści § 323 ust. 1 BGB jeżeli dłużnik w przypadku umowy wzajemnej nie spełnia wymagalnego świadczenia lub nie zgodnie z umową, wówczas wierzyciel, jeżeli wyznaczył dłużnikowi odpowiedni termin do spełnienia świadczenia lub poprawienia, może od umowy odstąpić.
Podobnie jak w przypadku wypowiedzenia umowy z ważnej przyczyny wyznaczenie terminu do spełnienia obowiązku może być zbyteczne. Przypadki wyłączenia obowiązku wyznaczenia terminu reguluje wskazywany już przeze mnie powyżej § 323 ust. 2 BGB.
Konsekwencje odstąpienia od umowy reguluje § 346 i następne BGB. Generalnie umowa jest traktowana tak jakby nigdy nie została zawarta.
Niemniej z § 323 ust. 6 BGB wynika, że odstąpienie od umowy jest wyłączone, jeżeli wierzyciel odpowiada w całości lub w przeważającej mierze za okoliczność, która uprawnia go do odstąpienia od umowy lub jeżeli okoliczność za którą odpowiada dłużnik nastąpiła w czasie, w którym wierzyciel znajdował się w opóźnieniu.
Pomimo, iż odstąpienie od umowy może często wydawać się najkorzystniejszym rozwiązaniem, może wydawać się, że nie tylko nie trzeba płacić, ale można nawet zażądać zwrotu tego, co zostało już zapłacone, to jest to jednak prawo, którego realizacja w praktyce jest bardzo skomplikowana i może prowadzić do niepewności prawnej. W konsekwencji uznania przez sąd, że odstąpienie było bezskuteczne umowa przedłuży się o kolejne okresy, a co za tym idzie powstanie obowiązek zapłaty kolejnych opłat.
Podsumowanie
Rozwiązywanie umów zarówno na gruncie prawa polskiego, jak również na gruncie prawa niemieckiego oraz prawa międzynarodowego jest zagadnieniem bardzo skomplikowanym. W naszej ocenie wymaga nie tylko doskonałej znajomości prawa ale również wieloletniego doświadczenia. Z uwagi na obszerny charakter zagadnienia powyższy artykuł ma charakter wyłącznie podglądowy i nie może stanowić podstawy do formułowania samodzielnych wniosków. W żadnym wypadku nie przedstawia w sposób wyczerpujący zagadnienia. Sprawy tego rodzaju wymagają profesjonalnego doradztwa prawnego.
W obu sprawach, w których mowa powyżej, nasi klienci byli reprezentowani przez Pana Mecenasa Pawła Majewskiego, który biegle włada językiem angielskim oraz niemieckim, a także samodzielnie jako zawodowy pełnomocnik prowadzi sprawy na terenie Niemiec.
Warszawa, Berlin, Poznań, dnia 16.10.2018
