Prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie obowiązujących przepisów prawa możliwe jest w wielu formach prawnych. Do najpopularniejszych z nich należą:
- indywidualna działalność gospodarcza
- spółka cywilna
- handlowe spółki osobowe, tj.:
- Spółka jawna
- Spółka partnerska
- Spółka komandytowa
- Spółka komandytowo - akcyjna
- handlowe spółki kapitałowe, tj.:
- Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
- Spółka akcyjna
W niniejszym artykule poruszone zostanie zagadnienie wyprowadzania pieniędzy ze spółek handlowych osobowych i kapitałowych przez wspólników i inne osoby uprawnione do jej reprezentacji, tj. członków zarządu niebędących wspólnikami.
▪ Pieniądze spółki czy wspólników?
Często zdarza się, szczególnie przy spółkach osobowych, ale nie tylko, że w świadomości przedsiębiorców (wspólników) zaciera się granica pomiędzy tym, co jest ich prywatnym majątkiem, a tym, co jest majątkiem spółki. Należy bowiem mieć świadomość, że z momentem zawiązania spółki, staje się ona osobnym bytem prawnym, który posiada pewien określony majątek. Z chwilą wniesienia wkładów (objęcia udziałów czy akcji) przez wspólników, są one już własnością samej spółki. Wspólnicy natomiast co do zasady posiadają wobec spółki pewne korporacyjne roszczenia finansowe, np. o podział zysku czy wypłatę dywidendy.
W przypadku członków zarządu sytuacja jest nieco odmienna. Mogą oni posiadać roszczenia wobec spółki np. o wypłatę wynagrodzenia. Pobranie pieniędzy ze spółki tytułem wynagrodzenia będzie uzasadnione.
W każdym jednak przypadku kiedy wspólnicy lub członkowie zarządu pobierają pieniądze z konta czy z kasy spółki bez jakiejkolwiek podstawy prawnej, może dojść do popełnienia przestępstwo.
▪ Rodzaje przestępstw
Na wstępie należy przywołać konkretne artykuły z Kodeksu karnego, przez pryzmat których najczęściej należy dokonywać oceny zachowania wspólników i członków zarządu w takim przypadku.
Do tych artykułów należą:
- 284 § 2 K.K. Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
- 278 § 1 K.K. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
- 296 § 1 K.K. Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
W związku z treścią art. 296 § 1 K.K. należy przytoczyć także definicję ustawową „znacznej szkody majątkowej”:
- 115 § 5 K.K. Mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 złotych.
- 115 § 7 K.K. Przepis § 5 stosuje się odpowiednio do określenia "znaczna szkoda" oraz określenia "wartość lub łączna wartość jest znaczna”.
O popełnieniu przestępstwa z art. 296 § 1 K.K. będziemy mówić zatem tylko jeżeli szkoda wyrządzona spółce będzie przekraczała kwotę 200.000,00 zł. Wyprowadzenie jej nie musi jednak odbyć się jednorazowo. Jeżeli ta sama osoba dopuszcza się wielokrotnie takiego przestępstwa w zamiarze powziętym z góry, mamy do czynienia z czynem ciągłym (12 § 1 K.K.) i wówczas zlicza się wysokość szkody.
Na marginesie dodać należy, że art. 296 § 2 k.k. przewiduje dodatkowo surowszą odpowiedzialność karną za działanie w celu osiągnięcia własnej korzyści finansowej (kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat), a art. 296 § 3 k.k. za spowodowanie szkody majątkowej wielkich rozmiarów, czyli - zgodnie z art. 115 § 6 k.k. - przekraczającej wartość jednego miliona złotych (kara pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat).
Ponadto zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa: Zarówno w art. 284 § 1 k.k., jak i art. 127 k.w. przedmiotem przestępstwa jest "cudza rzecz ruchoma", a zatem również pieniądz. (Wyrok SA w Warszawie z 21.10.2016 r., II AKa 236/16, LEX nr 2184500.)
▪ Sposób popełnienia przestępstw
Wcale nie jest tak, że do popełnienia ww. przestępstw konieczne jest zorganizowanie planu, przygotowanie czy też wejście w porozumienie z innymi. Dopuszczenie się popełnienia ww. przestępstw przeciwko mieniu przez wspólników spółki czy członków zarządu polegać może na bardzo nieskomplikowanych działaniach, takich jak:
- pobranie pieniędzy z kasy spółki,
- zrobienie przelewu z konta firmowego na konto prywatne bez podstawy prawnej,
- zabranie przedmiotu należącego do spółki i zużycie go na własne cele,
- wydatkowanie środków spółki na usługi, które tak naprawdę się nie odbyły (tutaj najczęściej dochodzi do współpracy z innym podmiotem, który miał te usługi rzekomo wykonać i wystawia fikcyjną fakturę VAT).
Często sprawcy mają pełną świadomość nagannego postępowania i wykorzystują wręcz swoją pozycję w spółce, aby w sposób niedostrzeżony uzyskać dla siebie jak największe korzyści finansowe.
Czasem jednak sprawcy usprawiedliwiają swoje postępowanie, twierdząc, że odbierają tylko swoje pieniądze, które wcześniej do spółki wnieśli, albo że odbierają zysk, który spółka wypracowała dzięki ich staraniom. Czasem też twierdzą, że wyrównują tak straty, jakie spółka im wcześniej przyniosła. Powyższe nie uzasadnia jednak niczego, wbrew powszechnemu przekonaniu.
Wszystkie rozliczenia finansowe między wspólnikami / członkami zarządu a spółką powinny być szczegółowo opisane i udokumentowane, aby później nie narażać się właśnie na ww. odpowiedzialność karną.
Jeżeli przykładowo wspólnik albo udziałowiec w okresie zagrożonej płynności finansowej spółki „dokłada” pieniądze na jej dalsze funkcjonowanie, powinno to zostać ujęte w umowie pożyczki (która powinna zostać zgłoszona do urzędu skarbowego i stosownie opodatkowana). W takim przypadku późniejszy zwrot pieniędzy na rzecz wspólnika / udziałowca nie nastąpi już bez podstawy prawnej, ponieważ tą podstawą będzie zwrot pożyczki.
▪ Kto może dopuścić się przestępstwa?
Każda z opisanych na wstępie spółek handlowych posiada własny, określony w ustawie sposób prowadzenia spraw (czyli decydowania o sposobie prowadzenia działalności) i reprezentacji (występowania w relacjach z innymi podmiotami). W uproszczeniu wskazuje się, że „prowadzenie spraw spółki” dotyczy relacji wewnątrz spółki, a „reprezentacja” relacji na zewnątrz niej.
Dlaczego jest to istotne? Ponieważ nie wszyscy wspólnicy spółek posiadają takie same prawa do prowadzenia spraw i reprezentacji. Natomiast od tego, jakie prawa posiadają, zależy ich potencjalna odpowiedzialność karna za wyprowadzenie majątku należącego do spółki.
▪ Spółka cywilna
Dla porządku należy wspomnieć na wstępie o spółce cywilnej. Nie jest ona spółką prawa handlowego, tylko cywilnego. Wspólnicy tworzący tą spółkę prowadzą indywidualną działalność gospodarczą w oparciu o wpis do CEIDG. Umawiają się tylko na podstawie umowy spółki cywilnej, że będą wspólnie realizować jakieś zamierzenie gospodarcze. Pieniądze, które przeznaczone są na realizację tego przedsięwzięcia nie stanowią jednak już ich majątków osobistych, tylko z mocy prawa powstaje co do nich współwłasność łączna (bezudziałowa), jak w przypadku majątku wspólnego małżonków. W razie przywłaszczenia pieniędzy spółki przez jednego ze wspólników bez zgody drugiego, w grę wchodzi odpowiedzialność za przestępstwo przywłaszczenia z art. 284 § 1 K.K. Patrz: Orzeczenie SN z 3.12.1920 r., 1794/1920, OSN 1920, nr 1, poz. 93.
▪ Handlowe spółki osobowe
W handlowych spółkach osobowych należy wyróżnić wspólników, którzy zgodnie z KSH zajmują się reprezentacją spółki od tych, którzy tego prawa nie mają.
Tylko bowiem Ci, którzy zostali upoważnieni w ustawie albo umowie do rozporządzania majątkiem spółki (reprezentacji na zewnątrz), mogą dopuścić się przestępstwa z art. 284 § 2 K.K. oraz art. 296 § 1 K.K. Patrz: Wyrok SA w Warszawie z 19.09.2012 r., II AKa 227/12, LEX nr 1238266.
Należą do nich co do zasady:
- wszyscy wspólnicy spółki jawnej - art. 29 § 1 K.S.H.,
- wszyscy partnerzy spółki partnerskiej (a także członkowie zarządu, jeżeli zarząd powołano) - art. 96 § 1 K.S.H.,
- komplementariusze spółki komandytowej - art. 117 K.S.H.,
- komplementariusze spółki komandytowo - akcyjnej - art. 137 § 1 K.S.H.
Natomiast ci wspólnicy, którzy prawa do reprezentacji nie posiadają, w razie wyprowadzenia pieniędzy ze spółki będą odpowiadali za zwykłą kradzież z art. 278 § 1 K.K., ponieważ mienie spółki będzie dla nich po prostu mieniem „cudzym” a nie „powierzonym”.
Są to:
- komandytariusze spółki komandytowej,
- akcjonariusze spółki komandytowo - akcyjnej.
Powyższe rozważania nie uwzględniają wyjątkowych sytuacji w których komandytariusz albo akcjonariusz reprezentuje spółkę na podstawie odrębnego pełnomocnictwa, albo gdy wspólnik spółki jawnej lub partnerskiej z wyjątkowych względów zostanie pozbawiony prawa do reprezentacji spółki. Każdy taki przypadek należy analizować indywidualnie.
▪ Handlowe spółki kapitałowe
W przypadku spółek kapitałowych, udziałowcy (albo akcjonariusze) nie posiadają praw reprezentacji spółki. Posiada je jedynie zarząd. Dlatego też to członkowie zarządu, w razie nieuprawnionego wybierania pieniędzy ze środków spółki będą odpowiadali za przestępstwa z art. 284 § 2 K.K. oraz art. 296 § 1 K.K.
Udziałowcy albo akcjonariusze mogą, tak jak wspólnicy pozbawieni prawa reprezentacji, odpowiadać z art. 278 § 1 K.K. Patrz: Wyrok SN z 1.02.2017 r., II KK 332/16, LEX nr 2209103.
▪ Podsumowanie
Opisane w niniejszym artykule zachowania przedsiębiorców nie należą do rzadkości. Brakuje jednak świadomości prawnej co do ich przestępczego charakteru i powagi grożącej kary. Zwrócić należy uwagę, że wszystkie wymienione w niniejszym artykule przestępstwa zagrożone są karą pozbawienia wolności.
Ponadto w przypadku skazania za nie, zgodnie z art. 18 § 2 K.S.H. sprawca zostanie pozbawiony możliwości zostania członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem w jakiejkolwiek innej spółce prawa handlowego na czas 5 lat (chyba że wcześniej skazanie ulegnie zatarciu).
Konsekwencje są zatem bardzo poważne. Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. Zagadnienia prezentowane w powyższym artykule mają wyłącznie charakter poglądowy i nie mogą stanowić podstawy do podejmowania jakichkolwiek decyzji lub działań.
W razie grożącej odpowiedzialności karnej, chęci uchronienia się przed nią albo w przypadku konieczności ochrony interesów spółki, która została pokrzywdzona działaniem nielojalnego wspólnika (członka zarządu), zalecane jest skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej.
Szczecin, Poznań, dnia 03.11.2020 r.
Adwokat Agata Julia Stankiewicz
