Wyłączenie środków pieniężnych z masy upadłości należy do zagadnień wyjątkowo emocjonujących i to nie tylko w polskim postępowaniu upadłościowym, ale również w niemieckim. Zdarza się, że w ramach współpracy gospodarczej zostanie przekazana zaliczka na poczet zapłaty przyszłej ceny, zostanie ustanowiony depozyt lub pewna kwota zostanie zatrzymana tytułem kaucji. W każdej z powyższych sytuacji mamy do czynienia ze środkami pieniężnymi. Problem pojawia się natomiast, jeżeli nasz kontrahent złoży wniosek o ogłoszenie upadłości w Niemczech.
Z chwilą ogłoszenia upadłości cały majątek dłużnika przekształca się w masę upadłości – Insolvenzmasse (§ 35 InsO). Masa upadłości służy zaspokojeniu osobistych wierzycieli upadłego - Insolvenzgläubiger, którzy w chwili ogłoszenia upadłości posiadali uzasadnione roszczenie majątkowe wobec dłużnika (§ 38 InsO). Głównym sposobem zaspokajania wierzytelności w postępowaniu upadłościowym jest zgłoszenie wierzytelności – Anmeldung der Forderung, które musi odpowiadać wymogom przewidzianym w § 174 InsO.
Nie stanowią wierzycieli upadłościowych wierzyciele, którzy z uwagi na posiadane prawo rzeczowe lub osobiste do rzeczy mogą domagać się, aby rzecz nie wchodziła w skład masy upadłości. Takim wierzycielom na podstawie § 47 InsO przysługuje roszczenie o wyłączenie rzeczy z masy upadłości. Wierzyciele uprawnieni do wyłączenia rzeczy z masy dochodzą swoich roszczeń na podstawie odrębnych od prawa upadłościowego aktów prawnych, np. właściciel rzeczy będzie dochodził jej zwrotu na podstawie roszczenia o wydanie uregulowanego w § 985 BGB – niemieckiego kodeksu cywilnego.
Wyłączenie z masy jest, co do zasady tylko wówczas możliwe, o ile rzeczy mające być przedmiotem wyłączenia dają się wyodrębnić z masy upadłości. Kwestią sporną jest, czy wyłączenie może dotyczyć środków pieniężnych, które znajdują się w masie upadłości, jednakże ze względu na swoją wartość są odróżnialne (Bäuerle [w:] Eberhard Braun, Insolvenzordnung (InsO), Kommentar, Aufl. 7, 2017 C.H.Beck, S. 343). Możliwość wyłączenia pieniędzy dopuszcza się w sytuacji ich wpłaty na subkonto, konto powiernicze lub inne konto, które jest prowadzone w celu przechowywania obcych pieniędzy, a także gdy zostały przekazane innemu podmiotowi (Bäuerle [w:] Eberhard Braun, Insolvenzordnung (InsO), Kommentar, Aufl. 7, 2017 C.H.Beck, S. 354).
W świetle powyższych uwag rysują się dwa zasadnicze problemy, na które należy zwrócić szczególną uwagę. Pierwszy dotyczy przekazania środków pieniężnych kontrahentowi z Niemiec przed ogłoszeniem upadłości. Na tym etapie warto podjąć działania, które będą miały na celu zabezpieczenie ewentualnego zwrotu środków pieniężnych w przypadku ogłoszenia upadłości niemieckiego kontrahenta. Druga kwestia dotyczy działań już po ogłoszeniu upadłości, czyli związanych z próbą wyłączenia ich z masy upadłości.
Przedstawiony artykuł nie stanowi porady prawnej. Z uwagi na skomplikowany charakter prawny zagadnienia rekomendujemy kontakt z kancelarią.
Poznań, Berlin, Szczecin, dnia 20.02.2019 r.
Paweł Majewski, LL.M. (Universität Potsdam)
Radca Prawny / Polnischer Anwalt (Mitglied der Rechtsanwaltskammer Berlin)
