Pod koniec ubiegłego roku MAJEWSKI Kancelaria Prawna doprowadziła do pozytywnego zakończenia postępowanie sądowe w sprawie uznania przez polski sąd orzeczenia niemieckiego sądu o ubezwłasnowolnieniu i ustanowieniu opieki w stosunku do osoby zamieszkałej na stałe w Niemczech i posiadającej podwójne obywatelstwo (polskie i niemieckie). Przychylając się do wniosku Kancelarii polski sąd wydał postanowienie, w którym uznał wykonalność niemieckiego orzeczenia w Polsce.

Konieczność uznania w Polsce orzeczenia niemieckiego sądu o ubezwłasnowolnieniu wynikała z potrzeby zapewnienia prawidłowości zarządu nad majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej w Polsce. Sprawa miała charakter dyskusyjny. Z jednej strony w ocenie Kancelarii, po przeprowadzeniu analizy przepisów prawa, orzeczenie niemieckiego sądu o ubezwłasnowolnieniu i ustanowieniu opieki powinno być wykonalne w Polsce bez konieczności dodatkowego występowania do Sądu o stwierdzenie jego wykonalności w Polsce. Z drugiej strony objęcie zarządu nad niektórymi składnikami majątku może napotykać problemy ze strony osób lub instytucji, które będą uzależniać wydanie składników majątkowych lub udzielenie o nich informacji od przedłożenia orzeczenia sądu polskiego o uznaniu wykonalności niemieckiego orzeczenia w Polsce. 

Dodatkowo kwestie związane z ubezwłasnowolnieniem i opieką mogą budzić pewne wątpliwości, albowiem w polskim i niemieckim systemie prawnym, instytucje kurateli i opieki są odmiennie uregulowane, a różnice między regulacjami prawnymi tych państw mogłyby prowadzić do utrudnień w wykonywaniu uprawnień przez opiekunów czy kuratorów.

Na wstępie wyjaśnić zatem należy, o jakich różnicach mowa. Zgodnie z polskim prawem, opiekuna wyznacza się dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę powyżej 13 roku życia, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Taka osoba nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych. Natomiast dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

W Niemczech ustanowienie opieki może nastąpić jedynie co do części obszarów życia osoby fizycznej. Postuluje się, aby dotyczyła ona spraw jedynie nieodzownych, w których osoba taka potrzebuje największego wsparcia. Ponadto osoba pozostająca pod opieką nie musi być zawsze ubezwłasnowolniona, jest to zależne od indywidualnego przypadku. Jeżeli ubezwłasnowolnienie nie zostaje orzeczone mimo opieki, może dochodzić na gruncie przepisów niemieckich do sytuacji, w których opiekun i osoba pozostająca pod opieką składają sprzeczne oświadczenia woli. Sąd może także postanowić, że osoba, której opieka dotyczy, może składać niektóre oświadczenia tylko za zgodą opiekuna. Instytucja ta jest dużo bardziej dostosowana do potrzeb osoby niezdolnej do samodzielnego prowadzenia swoich spraw. Jeżeli zaś chodzi o kuratelę, to w przeciwieństwie do opieki, która jest orzekana na czas nieograniczony, kuratela ustanawiana jest na czas określony, szczegółowo oznaczony w postanowieniu albo do wykonania określonego zakresu czynności. 

Poprzez uznanie orzeczenia sądu zagranicznego rozumie się przeniesienie skuteczności tego orzeczenia na terytorium Polski, zaś przez skuteczność orzeczenia rozumie się całość skutków, jakie dane orzeczenie może wywołać, innych niż wykonalność. W drodze uznania orzeczenia sądu państwa obcego następuje więc przyjęcie owego orzeczenia - jego skuteczności - do porządku prawnego wewnętrznego w celu wykonania. Oznacza to, że opiekun w przypadku uznania orzeczenia sądu niemieckiego będzie dysponował uprawnieniami nadanymi tym orzeczeniem, nie zaś uprawnieniami, które wynikają z roli opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej w świetle przepisów krajowych.

W przypadku uznania orzeczenia wydanego przez niemiecki sąd będzie miało znaczenie ustalenie, że orzeczenie zostało wydane w sprawie cywilnej. Przez sprawę cywilną rozumie się sprawę ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy Kodeksu Postępowania Cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych.

Sąd Okręgowy, który rozpatrywał wniosek o uznanie wyroku sądu niemieckiego uznał, że zasady uznawania skuteczności orzeczeń sądów zagranicznych regulują przepisy Kodeksu Postępowania Cywilnego. Sąd wskazał, że zgodnie z art. 1145 k.p.c. orzeczenia sądów państw obcych wydane w sprawach cywilnych podlegają uznaniu z mocy prawa, chyba że istnieją przeszkody określone w art. 1146 k.p.c.

Zgodnie z art. 1146 k.p.c. orzeczenie nie podlega uznaniu, jeżeli:

• nie jest prawomocne w państwie, w którym zostało wydane; Według Sądu Najwyższego (orzeczenie z dnia 31 maja 2000 r., I CKN 183/2000) prawomocność wskazana w tym przepisie, oznacza prawomocność formalną, tj. stan wyrażający się niemożnością uchylenia lub zmiany orzeczenia w toku tego postępowania, w którym zostało ono wydane. W tym przypadku prawomocność powinno się ustalać na podstawie prawa państwa obcego, w którym wydano orzeczenie.
• zapadło w sprawie należącej do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich;
• pozwanemu, który nie wdał się w spór co do istoty sprawy, nie doręczono należycie i w czasie umożliwiającym podjęcie obrony pisma wszczynającego postępowanie;
• strona w toku postępowania była pozbawiona możności obrony;
• sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami zawisła w Rzeczypospolitej Polskiej wcześniej niż przed sądem państwa obcego; Przyjmuje się, że zawisłość przed sądem obcym powinna być oceniana zgodnie z prawem procesowym państwa, w którym sprawa jest rozpoznawana.
• jest sprzeczne z wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu polskiego albo wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu państwa obcego, spełniającym przesłanki jego uznania w Rzeczypospolitej Polskiej, zapadłymi w sprawie o to samo roszczenie między tymi samymi stronami;
• uznanie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego); Wskazać należy, że na podstawowe zasady polskiego porządku prawnego składają się zarówno zasady wynikające z Konstytucji RP, jak i podstawowe zasady poszczególnych dziedzin prawa. Chodzi tutaj o naruszenie podstawowych zasady porządku prawnego, czyli koncepcji określonej instytucji prawnej w Polsce. Sama sprzeczność orzeczenia sądu zagranicznego z przepisami prawa polskiego nie uzasadnia jeszcze odmowy jego uznania.

W razie zaktualizowania się którejkolwiek z wyżej wymienionych okoliczności orzeczenie sądu państwa obcego nie podlega w Polsce uznaniu. Badanie przesłanek negatywnych w postępowaniu o ustalenie czy orzeczenie podlega uznaniu jest dokonywane przez sąd z urzędu.

Osoba, która chciałaby powołać się na uznanie orzeczenia sądu państwa obcego obowiązana jest, zgodnie z przepisami k.p.c., przedstawić:

• urzędowy odpis orzeczenia;
• dokument stwierdzający, że orzeczenie jest prawomocne, chyba że prawomocność orzeczenia wynika z jego treści;
• uwierzytelnione przekład na język polski wyżej wymienionych dokumentów

Niezależnie od powyższego każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić do sądu krajowego z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie sądu państwa obcego podlega albo nie podlega uznaniu. Interes prawny stanowi przesłankę procesową i należy wykazać go we wniosku. Ponadto do wniosku o ustalenie, że orzeczenie sądu państwa obcego podlega uznaniu, należy dołączyć dokumenty konieczne do powołania się na uznanie orzeczenia sądu państwa obcego wskazane powyżej.

Reasumując wskazać należy, że orzeczenie sądu niemieckiego dotyczące ustanowienia opiekuna dla osoby pełnoletniej podlega uznaniu z mocy prawa na terytorium Polski zgodnie z przepisami Kodeksu Postępowania Cywilnego. Opiekun osoby pełnoletniej jest zatem na mocy takiego orzeczenia upoważniony do załatwiania spraw, do których został umocowany przez niemiecki Sąd, również na terytorium Polski. Jeżeli okazałoby się natomiast, że w celu doprowadzenia do respektowania w kraju zagranicznego orzeczenia konieczne byłoby przedłożenie orzeczenia sądu polskiego o uznaniu wykonalności zagranicznego orzeczenia w Polsce możliwe jest zainicjowanie odpowiedniego postępowania przed polskim sądem.

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. Przedstawia indywidualne przemyślenia prawników MAJEWSKI Kancelaria Prawna wynikające z ich doświadczenia zawodowego. Każda sprawa ma charakter indywidualny. W sprawach o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego rekomendowane jest skorzystanie z pomocy kancelarii prawnej wyspecjalizowanej w sprawach międzynarodowych.

Poznań, Berlin, Szczecin, dnia 03.01.2020 r.

MAJEWSKI Kancelaria Prawna