Otworzenie się niemieckiego rynku pracy dla Polaków nie sprawiło, że temat tzw. pracy na czarno w Niemczech uległ zmarginalizowaniu. Z praktyki naszej polskiej kancelarii w Niemczech wynika, że jest to założenie nieprawidłowe. Spotykamy się bowiem z trudnymi sytuacjami dotyczącymi polskich przedsiębiorstw - SCHWARZARBEIT RECHTSFOLGEN FÜR UNTERNEHMEN – działającymi w Niemczech, którzy muszą się zmierzyć ze skutkami prawnymi wynikającymi z niemieckiej ustawy o zwalczaniu pracy na czarno oraz nielegalnego zatrudnienia Gesetz zur Bekämpfung der Schwarzarbeit und illegalen Beschäftigung - SchwarzArbG.
Praca na czarno w powszechnym rozumieniu kojarzy się przede wszystkim z zatrudnianiem pracowników bez umowy, a także bez odprowadzania należnych składek na ubezpieczenie społeczne. Jest to jedynie jeden z przypadków pracy na czarno. Oprócz zatrudniania na czarno pracą na czarno w rozumieniu ustawy Schwarzarbeitsbekämpfungsgesetz - SchwarzArbG jest m.in. niepłacenie podatków od wynagrodzenia za świadczone usługi, niezgłaszanie przez beneficjentów świadczeń socjalnych faktu uzyskania przychodu za pracę, niedopełnienie obowiązku meldunkowego we właściwym rejestrze przedsiębiorstw, niezgłoszenie działalności do właściwego cechu rzemieślniczego. Dokładne ustalenie, czy zachodzi sytuacja pracy na czarno wymaga jednak analizy § 1 ust. 2 ustawy SchwarzArbG.
Konsekwencje prawne z wykonywania tzw. pracy na czarno mogą wynikać z różnych przepisów prawnych i wiązać się m.in. z odpowiedzialnością karną, karno-skarbowych lub administracyjną.
Dla polskiej firmy istotne znaczenie ma także świadomość skutków cywilnoprawnych uznania, że świadczone usługi, umowa o dzieło, roboty budowlane w Niemczech stanowiły pracę na czarno.
Przykładowo pracą na czarno może być posłużenie się do wykonywania robót na terenie Niemiec pracownikami - obywatelami państw z poza obszaru Unii Europejskiej i niezalegalizowanie ich pracy w Niemczech. Innym przypadkiem pracy na czarno może być umówienie się pomiędzy stronami, że część wynagrodzenia zostanie zafakturowana, a pozostałe wynagrodzenie zostanie rozliczone gotówką bez rachunku.
Na gruncie prawa cywilnego skutkiem pracy na czarno na podstawie art. 134 niemieckiego kodeksu cywilnego BGB w związku z § 1 ust. 2 ustawy SchwarzArbG będzie nieważność umowy. Na podstawie takiej umowy strony nie mogą dochodzić swoich roszczeń. Sytuacja może się inaczej przedstawiać, jeżeli tylko jedna ze stron wykonywała pracę na czarno. Jeżeli obie strony współdziałały i miały świadomość wykonywania umowy w warunkach pracy na czarno to wówczas należy przyjąć, że cała umowa jest nieważna.
Ponieważ polskie firmy są z reguły zleceniobiorcami uznanie umowy za nieważną z uwagi na naruszenie przepisów niemieckiej ustawy o zwalczaniu pracy na czarno oraz nielegalnego zatrudnienia Schwarzarbeitsbekämpfungsgesetz będzie dla nich szczególnie dotkliwe, gdyż najprawdopodobniej nie będą mogły dochodzić skutecznie przed Sądem wynagrodzenia za wykonaną usługę lub pracę. W przypadku pracy na czarno, co do zasady wyłączone są możliwości dochodzenia wynagrodzenia również na innych podstawach prawnych, jak np. z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
Wskazać należy, że każda sprawa ma charakter indywidualny. Powyższy artykuł nie stanowi porady prawnej, a jedynie ma na celu zobrazowanie pewnej sytuacji. Nasz polski prawnik w Niemczech rekomenduje dopełnienie wszelkich formalności wynikających z prawa niemieckiego przed rozpoczęciem wykonywania zlecenia.
Berlin, dnia 19.09.2017 r.
Paweł Majewski, LL.M. (Universität Potsdam)
Radca Prawny / Polnischer Anwalt (Mitglied der Rechtsanwaltskammer Berlin)
