W niniejszym artykule postaramy się odpowiedzieć na pytanie kto zgodnie z polskim prawem może być spadkobiercą ustawowym.
Wiele osób posiada dalszych, bądź bliższych krewnych w Polsce. Jak zatem sprawdzić czy po śmierci osoby najbliższej mieszkającej na stałe w Polsce przysługuje spadek?
Polskie prawo spadkowe reguluje w sposób kompleksowy kwestie spadkobrania ustawowego - czyli takiego, gdy osoba zmarła (spadkodawca) nie pozostawiła testamentu, czyli nie rozporządziła na wypadek śmierci.
Naczelną zasadą polskiego prawa spadkowego wyrażoną w art. 931 § 1 kodeksu cywilnego jest dziedziczenie przez małżonka oraz dzieci zmarłego. Osoby te dziedziczą co do zasady w częściach równych - z tym jednak zastrzeżeniem, że część przypadająca dla małżonka nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Niezależnie zatem od ilości dzieci posiadanych przez spadkodawcę, małżonek zmarłego zawsze otrzyma przy dziedziczeniu ustawowym minimum jedną czwartą całości spadku. Pozostała część spadku będzie podlegać podziałowi między dzieci zmarłego.
Podkreślić jednak należy, że zgodnie z art. 9351 kodeksu cywilnego w przypadku gdy małżonkowie pozostają w separacji - przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się.
Pamiętać należy także, o sytuacji gdy spadkodawca za życia wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy drugiego małżonka, a żądanie to było uzasadnione - w takiej sytuacji małżonek zmarłego jest również wyłączony od dziedziczenia.
Jeśli natomiast spadkodawca pozostawał w związku małżeńskim, lecz nie podsiadał dzieci - do spadku z ustawy powołani będą jego małżonek i rodzice, stosownie do regulacji z art. 932 § 1 kodeksu cywilnego.
Jeżeli jednak zmarły nie pozostawał w związku małżeńskim i nie posiadał dzieci to zgodnie z regulacją wyrażoną w art. 932 § 3 kodeksu cywilnego cały spadek przypada rodzicom spadkodawcy w częściach równych.
Natomiast gdy zmarły nie pozostawał w związku małżeńskim i nie posiadał dzieci, a nadto jeden z rodziców zmarł wcześniej od spadkodawcy - wówczas udział spadkowy przypadający nieżyjącemu rodzicowi przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
Zgodnie z art. 932 § 5 kodeksu cywilnego jeżeli natomiast którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.
To jednak nie koniec - może bowiem okazać się, iż spadkodawca nie miał dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa oraz zstępnych rodzeństwa - w takiej sytuacji cały spadek przypada z ustawy dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych.
Krąg osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego jest ściśle uzależniony od okoliczności faktycznych konkretnej sprawy. Punktem wyjścia w takich sprawach jest dokładne ustalenie kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia. Dobra znajomość drzewa genealogicznego rodziny jest w takim przypadku niezbędna.
Po precyzyjnym ustaleniu kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia pozostaje zainicjowanie postępowania spadkowego - poprzez złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku w drodze nieprocesowego postępowania cywilnego, bądź wizyta u notariusza i sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. W sprawach transgranicznych znaczenie może mieć uzyskanie europejskiego poświadczenia dziedziczenia.
Jednakże w przypadku, gdy nie ma pewności co do kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia należy skorzystać z sądowej formy nabycia spadku i złożenie stosownego wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy.
Niniejszy artykuł nie dotyczy sytuacji pozostawienia przez spadkodawcę testamentu. Dziedziczenie testamentowe zostanie omówione w innym artykule.
Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. Z uwagi na zachodzące zmiany w prawie należy sprawdzić aktualnie obowiązujące przepisy prawa. W sprawach spadkowych należy mieć również na uwadze ustawowe terminy na dokonanie określonych czynności.
Poznań, Szczecin, Berlin, dnia 17.05.2024 r.
MAJEWSKI Kancelaria Prawna
