▪ Wstęp
Z doświadczenia Kancelarii wynika, że w przypadku nienależytego wykonania umowy kwestia roszczeń z rękojmi może szybko zyskać na znaczeniu. W związku z powyższym analizując umowy, które nasi Klienci zamierzają zawrzeć z zagranicznymi kontrahentami, szczególną uwagę zwracamy na niuanse prawne związane z takim zagadnieniami, jak rękojmia, przejście ryzyka, uzgodnienie właściwości rzeczy sprzedanej itp. Nasza praktyka pokazuje, że sprzedawcy, dostawcy lub wykonawcy stosują różnego rodzaju zabiegi, aby wyłączyć lub maksymalnie ograniczyć swoją odpowiedzialność z tytułu wad rzeczy, co w konsekwencji utrudnia lub w pewnych nawet uniemożliwia skuteczne dochodzenie roszczeń.
Należyte zabezpieczenie roszczeń na czas ewentualnych problemów po finalizacji umowy ma równie duże znaczenie jak postanowienia dotyczące jej bieżącej realizacji.
Niniejszy artykuł dotyczy relacji pomiędzy przedsiębiorcami i powstał na kanwie ostatnich doświadczeń Kancelarii związanych ze skutecznym dochodzeniem roszczenia z rękojmi przed sądem niemieckim w imieniu polskiego nabywcy towaru.
Sprawa dotyczyła zakupionego towaru w ilościach hurtowych, który nie posiadał uzgodnionych w umowie właściwości, w postaci zawartości określonego procentowo pierwiastka chemicznego. Po zbadaniu towaru nabywca ustalił, że zawartość pierwiastka znacząco odbiega od wartości uzgodnionej w umowie. W tej sytuacji nabywca zgłosił wadę sprzedawcy. Sprzedawca nie był jednak zainteresowany polubownym załatwieniem sprawy. Sprawa była wyjątkowo skomplikowana. Przedmiotem obrotu był bowiem specjalistyczny towar, co pociągało za sobą na etapie sądowym praktyczne problemy związane ze znalezieniem odpowiedniego biegłego. Ocenie prawnej zostały poddane następujące zagadnienia: skuteczność uzgodnienia pomiędzy stronami właściwości rzeczy, prawidłowość i terminowość zgłoszenia wad, moment przejścia ryzyka rzeczy sprzedanej na nabywcę, skuteczność złożenia oświadczenia o obniżeniu ceny, a także ustalenie prawa właściwego wobec braku wyboru prawa przez strony.
1) Gwarancja, a rękojmia
W pierwszej kolejności należy wskazać, że gwarancja i rękojmia to dwa różne instrumenty prawne, których zadaniem jest ochrona kupujących, bądź zamawiających po zakończeniu umowy. Inny słowy zarówno gwarancja, jak i rękojmia odnoszą się do odpowiedzialności po stronie sprzedawcy, bądź wykonawcy po zakończeniu umowy.
Z odpowiedzialnością z tytułu rękojmi i gwarancji będziemy mieli do czynienia, gdy okaże się już po zakończeniu umowy, że produkt, bądź usługa, które początkowo wydawały się być zadowalające i prawidłowo wykonane, posiadają wady.
Rękojmia została uregulowana w kodeksie cywilnym, a tym samym jest obligatoryjna (obowiązkowa). Zgodnie z art. 556 kodeksu cywilnego – zawierającym definicję rękojmi – sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę. Tym samym rękojmia dotyczy odpowiedzialności sprzedawcy w związku z wadą.
Gwarancja w przeciwieństwie do rękojmi nie jest obowiązkowa - można jej udzielić przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego (art. 577 kodeksu cywilnego). Gwarancji zatem można, lecz nie trzeba udzielać.
Praktyczna uwaga: Analizując projekt umowy należy zwrócić szczególną uwagę, czy pod postacią rozbudowanych „korzystnych” zapisów dotyczących gwarancji kontrahent nie usiłuje wyłączyć lub ograniczyć roszczeń wynikających z rękojmi.
2) Uprawnienia wynikające z rękojmi
Kodeks cywilny przewiduje szereg uprawnień, z jakich kupujący, bądź zamawiający mogą skorzystać w ramach rękojmi. W zakresie wyboru uprawnienia wynikającego z rękojmi kluczowe jest ustalenie, czy wada ma charakter istotny, czy jest wadą nieistotną.
Uprawnienia z tytułu rękojmi, jeśli wada ma charakter istotny:
- żądanie usunięcia wady (art. 561 kodeksu cywilnego),
- żądanie wymiany rzeczy na wolną od wad (art. 561 kodeksu cywilnego),
- złożenie oświadczenia o obniżeniu ceny (art. 560 kodeksu cywilnego),
- złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy (art. 560 kodeksu cywilnego),
- żądanie demontażu i ponownego zamontowania po dokonaniu wymiany na wolną od wad lub usunięciu wady (art. 5611 kodeksu cywilnego).
Uprawnienia z tytułu rękojmi, jeśli wada jest nieistotna:
- żądanie usunięcia wady (art. 561 kodeksu cywilnego),
- żądanie wymiany rzeczy na wolną od wad (art. 561 kodeksu cywilnego),
- złożenie oświadczenia o obniżeniu ceny (art. 560 kodeksu cywilnego),
- żądanie demontażu i ponownego zamontowania po dokonaniu wymiany na wolną od wad lub usunięciu wady (art. 5611 kodeksu cywilnego).
Podobne uprawnienia kupujący posiada na gruncie prawa niemieckiego - BGB, czy też na podstawie Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów sporządzonej w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980 (zwanej konwencją wiedeńską lub w skrócie CISG).
3) Terminy dochodzenia roszczeń z rękojmi
Należy wskazać, że uprawnienia wynikające z rękojmi wygasają z upływem czasu. Dlatego tak ważnym jest, aby tuż po stwierdzeniu wady fizycznej, bądź prawnej realizować uprawnienia wynikające z rękojmi bez zbędnej zwłoki.
Przykładowo zgodnie z art. 568 kodeksu cywilnego - sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości - przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu.
Jeżeli umowa podlega innemu prawu niż polskie należy ustalić jaki termin na dochodzenie roszczeń z rękojmi przewiduje to prawo, aby dochować terminu na dochodzenie roszczeń.
Skuteczność dochodzenia roszczeń z rękojmi może być uzależniona od zachowania przez kupującego tzw. aktów staranności, o czym mowa poniżej.
4) Rękojmia między przedsiębiorcami
W przypadku stosunków gospodarczych pomiędzy przedsiębiorcami należy zwrócić uwagę na fundamentalny przepis art. 563 § 1 kodeksu cywilnego zgodnie z którym przy sprzedaży pomiędzy przedsiębiorcami kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie, a w przypadku gdy wada wyszła na jaw dopiero później - jeżeli nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie po jej stwierdzeniu.
Podobny przepis zawiera konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów. Zgodnie z art. 39 pkt. 1 konwencji wiedeńskiej kupujący traci prawo do powoływania się na brak zgodności towarów, jeżeli nie zawiadomi sprzedającego o charakterze występujących niezgodności w rozsądnym terminie od chwili, w której niezgodności te zostały przez niego wykryte lub powinny były zostać wykryte.
Powyższy przepis przewiduje obowiązek zbadania rzeczy przez kupującego w odpowiednim terminie i niezwłocznego zawiadomienia sprzedawcy o wadzie.
Jeżeli chodzi o sprzedaż międzynarodową to według polskiej literatury za rozsądny termin przyjmuje się do czterech do siedmiu dni (tak M. Jagielska [w:] M. Pazdan red., Konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów. Komentarz, Zakamycze 2001, S. 420). Natomiast w prawie niemieckim w przypadku towarów, które nie ulegających szybkiej zmianie (np. popsuciu) przyjmuje się raczej krótki termin od trzech do czterech dni lub maksymalnie do jednego tygodnia (MüKoHGB/Benicke CISG Art. 39 Rn. 7 i wskazane tam orzecznictwo oraz literatura).
Reasumując, jeżeli towar nie zostanie sprawdzony niezwłocznie i sprzedający nie zostanie niezwłocznie poinformowany o wadach to kupujący traci roszczenia.
W praktyce niestety często spotyka się nieprawidłowe postępowanie kupujących, którzy zakupiony towar zostawiają na magazynie, a następnie dopiero po pewnym czasie dokonują jego zbadania i poinformowania sprzedającego o wadach. Tymczasem kupujący będący przedsiębiorcą powinien jak najszybciej zbadać towar i jeżeli towar ma wady lub niezgodności powinien te okoliczności w przepisanej formie zgłosić sprzedawcy.
5) Uprawnienia wynikające z gwarancji
Jak już wskazywano powyżej, gwarancja jest dobrowolnym oświadczeniem sprzedającego. Dlatego też, co do zasady uprawnienia kupującego i obowiązki gwaranta (sprzedającego) określa złożone oświadczenie gwarancyjne.
Pamiętać należy, iż oświadczenie gwarancyjne może zostać złożone w reklamie (art. art. 577 § 1 kodeku cywilnego).
Obowiązki sprzedającego zgodnie z art. 577 § 2 kodeku cywilnego mogą polegać w szczególności na:
- zwrocie zapłaconej ceny,
- wymianie rzeczy,
- naprawieniu rzeczy,
- zapewnieniu innych usług.
Z uprawnień z tytułu rękojmi oraz gwarancji można korzystać niezależnie od siebie. Można więc skorzystać zarówno z rękojmi oraz gwarancji, jak i tylko z jednego z tych mechanizmów.
Przy umowach międzynarodowych rękojmia zapewnia korzystniejszą pozycję prawną kupującemu. Przede wszystkim roszczenia z rękojmi wynikają z przepisów prawa, a co za tym idzie ewentualne wątpliwości prawne wyjaśnia bogate orzecznictwo oraz literatura państwa, którego prawu podlega umowa. W wielu przypadkach umowa będzie podlegała Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów sporządzonej w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980.
▪ Podsumowanie
Powyższy artykuł nie stanowi porady prawnej. Artykuł ma charakter poglądowy i porusza tylko w niewielkim stopniu prezentowane zagadnienia. Kwestia dochodzenia roszczeń z rękojmi jest zagadnieniem skomplikowanym, zarówno pod względem wyboru roszczenia, jak również jego sądowego dochodzenia. W przypadku umów transgranicznych dochodzi specyfika związana z prawem międzynarodowym lub prawem obcego państwa.
Zwracamy uwagę, że nie tylko kupujący przedsiębiorca może znaleźć się w trudnej sytuacji, w szczególności w związku z ciążącym na nim obowiązkiem zachowania aktów staranności. W szczególnie skomplikowanej sytuacji prawnej mogą znaleźć się sprzedający w stosunku do których jest realizowane roszczenie o obniżenie ceny rzeczy sprzedanej. Na rynku zdarzają się nielojalni kontrahenci, którzy dokonują zakupu z zamiarem dochodzenia obniżenia ceny. Z tego powodu już na etapie przygotowywania lub analizowania umowy zalecamy konsultację z wyspecjalizowaną Kancelarią, co pozwoli zminimalizować ryzyko transakcji oraz zabezpieczy możliwość późniejszego dochodzenia ewentualnych roszczeń.
Szczecin, Poznań, Berlin, dnia 16.07.2024 r.
MAJEWSKI Kancelaria Prawna
