▪ Wprowadzenie
Stosunkowo często zdarzają się sytuacje, że pomiędzy polskimi i zagranicznymi firmami są zawierane wieloletnie umowy ramowe na podstawie których polskie przedsiębiorstwa są zobowiązane do produkcji i dostarczania zagranicznemu kontrahentowi różnego rodzaju towarów. Powyższa zależność zachodzi również w drugą stronę. Często firmy niemieckie otrzymują zlecenie wyprodukowania określonej maszyny lub linii produkcyjnej, czy też innej czasochłonnej konstrukcji. Oprócz typowych problemów związanych z realizacją transgranicznej umowy mogą pojawić się problemy związane z utratą płynności przez zagranicznego kontrahenta. W takiej sytuacji pojawiają się pytania dotyczące trwałości umowy i możliwości jej prawnego wzruszenia.
▪ Etapy postępowania upadłościowego w Niemczech
W ramach niemieckiego postępowania upadłościowego – Insolvenzverfahren można wyróżnić trzy etapy. Pierwszy, o którym zwykle wierzyciel jeszcze nie wie, obejmuje przygotowanie wniosku o ogłoszenie upadłości – Insolvenzantrag. Na tym etapie wierzyciel, którym może być zleceniodawca lub zleceniobiorca, posiada jeszcze szerokie możliwości działania. Ogranicza go treść umowy oraz obowiązujące przepisy prawa. Drugi etap związany jest z wyznaczeniem przez sąd tymczasowego nadzorcy sądowego zwanego również tymczasowym syndykiem - vorläufiger Insolvenzverwalter. Podejmowanie określonych działań może już zależeć od zezwolenia tymczasowego syndyka. Trzeci etap będący przedmiotem niniejszego artykułu rozpoczyna się od momentu ogłoszenia upadłości – Insolvenzeröffnung.
▪ Skutki ogłoszenia upadłości w stosunku do umów
Zgodnie z § 80 ust. 1 niemieckiego prawa upadłościowego Insolvenzordnung (dalej InsO) wraz z otwarciem postępowania upadłościowego uprawnienie do rozporządzania i zarządzania składnikami majątkowymi przechodzi na syndyka - Insolvenzverwalter. Oznacza to, że jeżeli syndyk dojdzie do wniosku, że w interesie masy upadłości leży zakwestionowanie istniejącej umowy, to uprawnienie do tego rodzaju czynności znajduje się w zakresie jego ustawowych kompetencji. Jeżeli natomiast syndyk uzna umowę za ważną, wówczas będzie żądał spełnienia świadczenia od drugiej strony umowy.
Jeżeli umowa wzajemna do momentu ogłoszenia upadłości postępowania upadłościowego przez dłużnika i przez drugą stronę nie została wykonana lub nie została wykonana w całości, wówczas syndyk może w miejsce dłużnika wykonać umowę i wymagać wykonania umowy przez drugą stronę (§ 103 ust. 1 InsO).
Natomiast jeżeli zarządca odmówi spełnienia świadczenia, druga strona może dochodzić roszczeń z tytułu niewykonania zobowiązania jedynie jako wierzyciel upadłościowy. Jeżeli druga strona zwróci się do syndyka masy upadłościowej o skorzystanie z przez niego z prawa wyboru, wówczas zarządca niezwłocznie oświadczy, czy chce żądać spełnienia świadczenia. Jeżeli tego nie zrobi, wówczas nie może nalegać na spełnienie świadczenia (§ 103 ust. 2 InsO).
Ogłoszenie upadłości jednego z kontrahentów powoduje, że sytuacja prawna bardzo się komplikuje, gdyż dochodzi do konkurencji przepisów. Z jednej konkurują uprawnienia ustawowe wierzyciela do odstąpienia od umowy m.in. z § 323 ust 2, 4 niemieckiego prawa cywilnego BGB. Z drugiej strony konkuruje uprawnienie syndyka do dokonania wyboru, tj. wskazania, czy będzie żądał wykonania umowy przez drugą stronę. Skorzystanie w powyższej sytuacji przez wierzyciela z prawa odstąpienia od umowy pozbawiałoby syndyka jego ustawowych uprawnień.
W umowach dodatkowo można się spotkać z klauzulami umożliwiającymi rozwiązanie umowy na wypadek upadłości jednego z kontrahentów. Skuteczność takich klauzul jest wątpliwa (zobacz Braun/Kroth InsO § 103, 7. Aufl. 2017, C.H.Beck, S. 751; BGH, 15.11.2012 - IX ZR 169/11, NZI 2013, 178; BGH, 27.10.2022 – IX ZR 213/21, IWW-Abrufnummer 232959).
▪ Podsumowanie
Wskazać należy, że zagadnienie dotyczące wpływu ogłoszenia upadłości na zawarte umowy jest bardzo skomplikowane. Powyższemu zagadnieniu są poświęcone obszerne opracowania, w szczególności problem upadłości zyskuje na znaczeniu w przypadku różnego rodzaju umów ramowych oraz kontraktów w branży budowlanej. Z uwagi na kompleksowość zagadnienia niniejszy artykuł nie może być potraktowany jako opinia lub porada prawna. W sprawach upadłościowych rekomendujemy kontakt ze specjalistą. Podjęcie niewłaściwych decyzji może skutkować negatywnymi konsekwencjami.
Szczecin, Poznań, Berlin, dnia 20.08.2024 r.
MAJEWSKI Kancelaria Prawna
